DROGA ASZERA

18 lis 2017

DROGA ASZERA (Pigumim). Reż. & Scen. Matan Yair, Wyk. Asher Lax, Ami Smolartchik, Yaacov Cohen, Izrael / Polska, 2017

Polsko – izraelska koprodukcja DROGA ASZERA, do której zdjęcia robił Bartosz Bieniek – jest filmem, o jakich pisać lubię szczególnie. Bo mam słabość do kameralnych dramatów psychologicznych, które opowiadają mi swoje historie w sposób emocjonujący. A ponadto zagranych tak, że ręce same składają się do oklasków!

Droga Aszera jest opowieścią zarowno o dojrzewaniu, jak i skomplikowanych emocjonalnie relacjach syna z “figurą ojcowską” – widzianych z perspektywy kultury patriarchalnej. A także, a może przede wszystkim opowieścią o tym, że dorastając nosimy w sobie wiele pytań o najważniejsze kwestie, na które stale szukamy odpowiedzi. I o tym jak bardzo ci, którzy nas inspirują do tego, byśmy mogli i umieli je znaleźć – stają się dla nas ważni.

Droga Aszera została zaprezentowana w tym roku na MFF w Cannes, w sekcji ACID 70. Zdobyła trzy nagrody na MFF w Jerozolimie (najlepszy film, najlepszy aktor w roli pierwszoplanowej oraz najlepsze zdjęcia). Oraz osiem nominacji do nagród Izraelskiej Akademii Filmowej.

To debiut fabularny uznanego w Izraelu pisarza, scenarzysty i reżysera dokumentów Matana Yaira. Jego opowieść skupia się wokół postaci Aszera (w tej roli ś w i e t n y Asher Lax) 17-to latka z problemami natury emocjonalnej. Które, choć jak to często bywa – nie wiadomo jak i kiedy się zrodziły – domyślamy się, że są kwestią złożoną, w której tzw. wychowanie odgrywa znacząca rolę.

Aszer jest nadpobudliwy, agresywny, prawdopodobnie wedle współczesnej medycyny cierpi na ADD (Attention Deficit Disorder, czyli zespół deficytu uwagi), odmianę ADHD. Lecz w historii, którą buduje Matan Yair interesuje go najbardziej nie tyle przeszłość bohatera, co jego przyszłość. Jest to opowieść o młodym, wchodzącym dopiero w dorosłe życie chłopaku, który “będąc taki, jaki jest” nie znajduje zrozumienia ani w oczach swego ojca, ani w szkole, ani także – wśród większości rówieśników. Bo od innych, podobnych mu kolegów i koleżanek z tej samej klasy, którzy tak jak on, mają problemy z nauką (związane z zaburzeniami koncentracji) wyróżnia go to, że nurtuje go szereg pytań i kwestii, na które bezustannie stara się znaleźć odpowiedzi. Ale jego napastliwy i irytujący styl bycia, najczęściej stawia go na przegranej pozycji w tym względzie.

Aszer mieszka z ojcem, który wychowuje go samotnie, bo matka chłopaka odeszła dawno temu i związała się z innym mężczyzną. A ojciec Aszera – Milo (świetny Yaacov Cohen) jest figurą bardzo maczo i bardzo patriarchalną. Ponadto nie posiada potrzeb duchowych czy intelektualnych. Najbardziej ze wszystkiego lubi szelest banknotów, które może z dumą przeliczyć po wykonanej robocie. Kiedyś siedział w więzieniu i życie jako takie postrzega jako twardą grę, w której liczy się ciężka praca, pozycja zwycięzcy, a przede wszystkim zero tolerancji dla słabości. Od wielu lat jest właścicielem firmy budowlanej, dość dobrze prosperującej, którą zamierza przekazać jedynakowi. Aszer w niej zatem stale pracuje, zmuszany do tego przez ojca, który uważa, że edukacja i matura, która niebawem czeka syna to nie są istotne kwestie w życiu to raz, a dwa – w ogóle dla jego przyszłości. Bo w przyszłości to takie bezwartościowe czynności jak czytanie książek i studiowanie zagadnień, przed jakimi stawia literatura – dobra dla “pięknoduchów” – w ogóle znikną z użycia.

Niby w ich związku wszystko wydaje się byc OK. Aszer wydaje się kochać ojca, a ojciec jego – pragnąc dla niego dobrej (czytaj zabezpieczonej finansowo) przyszłości. Lecz ich relacja, jednakże, jest zbudowana na podstawach – że użyje tego, nasuwającego mi się w tym przypadku samoczynnie porównania – żelazobetonowych. Ojciec ma wobec Aszera głównie oczekiwania i wymagania. Syn – jedynak – to dla niego głównie “przedłużenie swojego ja”, które jest nadrzędne wobec podmiotowości Aszera. Aszer zaś z racji tego, że miotają nim emocje, nad którymi nie panuje – nie umie sam sobie odpowiedzieć na pytanie – czy jego silny związek z ojcem oparty o całkowite posłuszeństwo – jest dla niego właściwym i dobrym, czy być może coś istotnego mu jednak zabiera?

Pytania Aszera, na które nie znajduje odpowiedzi w domu, rozbudza w nim jego ulubiony nauczyciel literatury Rami (świetny Ami Smolartchik). Bo Rami, w szkole publicznej, w której uczy, a gdzie tak trudni uczniowie jak Aszer maja osobny program zajęć, jest jedynym pośród grona pedagogicznego, który zdaje się nie uważać pracy z nimi za gehennę. Dlatego też Aszer w ogóle chodzi do szkoły, konsekwentnie, choć wydaje się tego nie znosić. Wiedziony raczej nieświadomymi impulsami niż chęcią zrobienia matury. Rami i jego lekcje go intrygują, inspirują, stanowią o tym, że zdobywana wiedza, wraz z pytaniami o najważniejsze kwestie, jakie pojawiają się podczas omawiania lektur, podawane przez nauczyciela wywołują w nim poczucie, że jest w nich ukryta jakaś prawda nie tylko o życiu, ale o nim samym. Otwierają go na kwestionowanie wyniesionego z domu sposobu postrzegania świata, jego skomplikowanie, niejednoznaczność i złożoność. Wołają go o dowiedzenie się kim jest on sam, czego pragnie, co tak naprawdę w życiu sprawia mu radość i daje satysfakcję.

Swiat, który przedstawia reżyser i scenarzysta Drogi Aszera: Matan Yair jest światem specyficznym. Opowiada o klasie pracującej Izraela, starej emigracji Żydów Sefardyjskich, który to swiat jest maskulinny do imentu. Kobiety grają w nim marginalną rolę, jeśli jakąś – to głównie opartą o atrybuty atrakcyjności erotycznej. Wybrzmiewa to w nielicznych uwagach Aszera na ich temat. Milo, zaś jego ojciec, w opowiadanych z lubością szmoncesach “używa” kobiet głównie do obśmiewania ich sprowadzającej na mężczyzn zgubę i kłopoty – roli.

I choc Aszer wydaje się podkochiwać w jednej ze szkolnych koleżanek, nic z tego dla narracji opowieści o nim nie wynika. Trudno by było inaczej, skoro sprawy “kobieco – męskie” zajmujące jego głowę, to jednak przede wszystkim kwestia nieobecnej w jego (oraz ojca) życiu – matki. Dziewczyny, jako takie, to coś, czego Aszer nie rozumie, ani nawet zrozumieć nie pragnie na swoim obecnym etapie życia. Są jedynie “fantazją”. Wielkim, kolejnym, znakiem zapytania… Pytania o związek kobiety i mężczyzny, jego cel i sens, czemu ludzie się wiążą w pary, zakładają rodzinę i dlaczego się rozstają – rzecz jasna – tkwią w jego głowie. Ale postrzega je jako te, na które nikt nawet nie próbuje udzielić mu odpowiedzi…

Pewnego dnia Aszer jest świadkiem lekcji, którą z inną klasą prowadzi w jego szkole Rami, zadając uczniom prace domową. Prosi ich – posiłkując się tekstem pewnego znanego poety – o zadanie rodzicom konkretnych pytań. Moment ten staje się kluczowym dla narracji filmu, a złączony z pewnym tragicznym wydarzeniem – wywołuje w Aszerze niekontrolowaną spiralę coraz bardziej zaciekłych i desperackich poszukiwań prawdy o sobie, o ludziach i o życiu, wykraczającej poza prosty i “zero – jedynkowy” świat, który wpoił mu ojciec jako jedyny i słuszny.

I jest to w moim prywatnym odczuciu największa siła tego obrazu. Nie lubię popadać w patetyczne nuty i na szczęście Droga Aszera – tego również nie robi, ale jednak dotkliwie dotyka kwestii super istotnej. Bo bardzo boleśnie i dojmująco stawia nas przed pytaniem o rolę rodzica tej samej płci jako “role – model ‘a”, a przede wszystkim o rolę figury ojcowskiej w życiu każdego chłopaka. I jak bardzo trudna jest konfrontacja ideałów i wyobrażeń w tym względzie z realnymi postaciami, które te role pełnią…

Finałowa scena Drogi Aszera jest absolutnie świetna! I dla niej samej należą się osobne brawa dla tego obrazu!